Co to jest i komu należy się zachowek?

Zachowek, czyli ułamek wartości udziału spadkowego po zmarłym nie należy się każdemu? Sprawdź już dziś, czy Tobie należy się zachowek po śmierci kogoś z rodziny?

Co to jest zachowek?

Z instytucją zachowku mamy do czynienia gdy spadkodawca pozostawił testament, na podstawie którego powołał do dziedziczenia osoby nie będące spadkobiercami ustawowymi. Czyli pozbawił tym samym dziedziczenia osoby z najbliższej rodziny. W takim przypadku ustawodawca przewidział katalog osób, które mają możliwość wystąpienia z roszczeniem pieniężnych do spadkobiercy.

Spadkodawca może dowolnie rozporządzić swoim majątkiem w testamencie, przekazując rzeczy ruchome czy też nieruchomości na rzecz wybranych przez siebie osób czy podmiotów. Członkowi rodziny, który nie otrzymał żadnego spadku przysługuje roszczenie pieniężne względem osoby bądź osób, które na mocy testamentu odziedziczyły majątek zmarłego.

Należy pamiętać, iż zachowek jest roszczeniem wyłącznie pieniężnym. Oznacza to, iż uprawniony z tytułu zachowku nie może żądać np. przeniesienia własności określonych rzeczy czy nieruchomości na swoją rzecz.

Komu przysługuje zachowek?

Krąg osób mogących starać się o zachowek jest ściśle określony. Do osób uprawnionych do wystąpienia o zachowek należą:

– zstępni  spadkodawcy ( czyli dzieci wnuki, prawnuki);

-małżonek;

– rodzice spadkodawcy.

Poza powyższymi osobami żaden inny krewny zmarłego czy inny członek rodziny nie ma uprawnienia do otrzymania zachowku, nawet jeśli na podstawie ustawy to on były powołany w całości do dziedziczenia.

Jak obliczyć zachowek?

Wysokość kwoty o jaką uprawiony do zachowku może się starać od spadkobiercy zależy od kilku czynników. W pierwszej kolejności należy ustalić jaka wartość majątku należy się uprawnionemu z tytuły zachowku. Osoba pełnoletnia – w pełni zdrowa, nie posiadająca żadnych niepełnosprawności ma prawo do dochodzenia połowy wartości udziału spadkowego jaki by jej przypadł gdyby dziedziczyła na podstawie ustawy. Osoby małoletnie oraz trwale niezdolne do pracy mogą ubiegać się o dwie trzecie wartości swojego udziału spadkowego jaki by otrzymali gdyby doszło do dziedziczenia ustawowego.

Przepisy kodeksu cywilnego określają także w sposób jednoznaczny kogo i co uwzględnia się przy obliczaniu zachowku a kogo i czego nie uwzględniamy.

Przy ustalaniu udziału spadkowego stanowiącego podstawę do obliczania zachowku uwzględnia się także spadkobierców niegodnych oraz spadkobierców, którzy spadek odrzucili, natomiast nie uwzględnia się spadkobierców, którzy zrzekli się dziedziczenia albo zostali wydziedziczeni. Art. 993 kodeksu cywilnego wskazuje, iż przy obliczaniu zachowku nie uwzględnia się zapisów zwykłych i poleceń, natomiast dolicza się do spadku, stosownie do przepisów poniższych, darowizny oraz zapisy windykacyjne dokonane przez spadkodawcę.

Testament a zachowek

Możliwość wystąpienia z roszczeniem z tytułu zachowku jest ściśle uzależniona od rozporządzenia przez spadkodawcę swoim majątkiem na wypadek śmierci w drodze testamentu. Zatem jeśli spadkodawca nie pozostawił testamentu mamy do czynienia z dziedziczeniem ustawowym i instytucja zachowku nie ma zastosowania.

Zachowek a darowizna czyli kiedy należy się zachowek od darowizny?

Do zachowku jest możliwość doliczenia określonych darowizn oraz zapisów windykacyjnych dokonanych przez spadkodawcę.

Są jednak pewne kategorie darowizn które nie podlegają doliczeniu do spadku, a mianowicie nie dolicza się:

– drobnych darowizn, zwyczajowo w danych stosunkach przyjętych,

– dokonanych przed więcej niż dziesięciu laty, licząc wstecz od otwarcia spadku,

–  darowizn na rzecz osób niebędących spadkobiercami albo uprawnionymi do zachowku.

Ponadto kodeks cywilny przewiduje, iż przy obliczaniu zachowku należnego zstępnemu nie dolicza się do spadku darowizn uczynionych przez spadkodawcę w czasie, kiedy nie miał zstępnych. Od tej reguły istnieje jeden wyjątek i nie dotyczy to wypadku, gdy darowizna została uczyniona na mniej niż trzysta dni przed urodzeniem się zstępnego.

Ustawodawca przewiduje też osobną zasadę w przypadku obliczenia zachowku w przypadku małżonka. Przy obliczaniu zachowku należnego małżonkowi nie dolicza się do spadku darowizn, które spadkodawca uczynił przed zawarciem z nim małżeństwa.

Trzeba też mieć na względzie, że wartość darowizny obliczana jest według stanu z chwili jej dokonania, ale według cen z chwili ustalania zachowku.

Ponadto darowiznę dokonaną przez spadkodawcę na rzecz uprawnionego do zachowku zalicza się na należny spadkobiercy zachowek. Jeżeli uprawnionym do zachowku jest dalszy zstępny spadkodawcy, zalicza się na należny mu zachowek także zapis windykacyjny oraz darowiznę dokonane przez spadkodawcę na rzecz jego wstępnego.

Wydziedziczenie a zachowek

Sporządzający testament może pozbawić spadkobierców uprawnienia do zachowku, czyli ich formalnie wydziedziczyć. Taka sytuacja może mieć miejsce gdy spadkobierca uprawniony do wystąpienia z roszczeniem o zachowek :

– wbrew woli spadkodawcy postępuje uporczywie w sposób sprzeczny z zasadami współżycia społecznego;

– dopuścił się względem spadkodawcy albo jednej z najbliższych mu osób umyślnego przestępstwa przeciwko życiu, zdrowiu lub wolności albo rażącej obrazy czci;

– uporczywie nie dopełnia względem spadkodawcy obowiązków rodzinnych.

Ponadto przyczyna wydziedziczenia uprawnionego do zachowku powinna wynikać z treści testamentu.

Możemy mieć także do czynienia z sytuacją, gdy spadkodawca wybacza naganne zachowanie spadkobiercy, mimo wydziedziczenia go w sporządzonym testamencie. W takim przypadku, jeśli spadkodawca wybaczy swojemu spadkobiercy  wówczas nie można wydziedziczyć uprawnionego do zachowku.

Zachowek po dziadkach

Zgodnie z ogólną kolejnością dziedziczenia o zachowek mogą wystąpić jedynie dzieci spadkodawcy, a nie jego wnuki. Zatem jeśli dzieci spadkodawcy żyją, wówczas tylko one mają uprawnienie do wystąpienia z roszczeniem o zachowek od spadkobierców) testamentowych.

Jedyną sytuacją kiedy także wnuki zmarłego mogą domagać się zachowku od spadkobiercy testamentowego wystąpi wówczas, jeśli dziedziczą bezpośrednio, a zatem gdy nie ma dziedziczących w pierwszej kolejności przed nimi rodziców.

Jak starać się o zachowek?

Uzyskanie zachowku może nastąpić na drodze polubownej jak i sądowej. Jeśli spadkobierca uznaje roszczenia uprawionego do zachowku strony mogą porozumieć się co kwoty należnej uprawionemu i podpisać ugodę w tym zakresie bez konieczności wystąpienia z powództwem o zapłatę. Jest to zdecydowanie szybsza forma rozliczeń pomiędzy spadkobiercą ustawowym jak i testamentowym, jednakże ażeby było to możliwe obie strony muszą być zgodne. Jeśli strony nie są w stanie dojść do porozumienia pozostaje droga sądowa.

Osoba uprawniona do wystąpienia z roszczeniem z tytułu zachowku ma czas na wystąpienie z pozwem o zachowek w okresie 5 lata od dnia ogłoszenia testamentu.